معرفی صومعه تاتو ارمنستان، بنایی زیبا و رویایی

در این مقاله میخواهیم تا از صومعه تاتو در ارمنستان که به عنوان یکی از میراث جهانی در یونسکو ثبت شده است، برایتان صحبت کنیم.

اما قبل از هر چیزی لازم میبینیم که در ارتباط با مفهوم صومعه کمی شفاف سازی بکنیم. صومعه به مجموعه کلیساهایی گفته میشود که در کنار یکدیگر قرارگرفته اند.

صومعه تاتو یا مجموعه کلیساهای تاتو هم از قرارگیری 3 کلیسا در کنار هم به وجود آمده است؛ که عبارتند از کلیسای بوغوس پطروس مقدس، کلیسای مریم مقدس و کلیسای گریگور روشنگر.

صومعه تاتو یکی از کلیساهای حواری ارمنی است ( تنها مسیحیان ارامنی اجازه فعالیت و حضور در آن را دارند)؛ که قدمت آن به قرن چهارم میلادی برمیگردد؛ و یکی از قدیمی ترین سازه های تاریخی در ارمنستان است. اگر به دیدن صومعه تاتو در ارمنستان بروید، ضمن گشت و گذار در تاریخ میتوانید از طبیعت زیبا و رویایی اطراف صومعه هم لذت ببرید.

همچنین در این مطلب چندین بار کلمه اسقف به گوشتان میخورد که منظور از آن عضو تعیین‌شده روحانیت مسیحی است؛ که به‌طور کلی به امور حکومتی و نظارتی گماشته می‌شود.

در ادامه این مطلب از میسان گشت خوبان میخواهیم تا ابتدا به معرفی صومعه تاتو ارمنستان بپردازیم؛ و در ادامه از فراز و نشیب های تاریخی آن و معماری منحصر به فردش صحبت کنیم.

معرفی صومعه تاتو |Tatev Monastery

250 کیلومتری جنوب شرقی ایروان، استانی کوهستانی با نام سیونیک قرار دارد. در دل این استان، روستایی سرسبز با نام تاتو (tatev) جای گرفته است؛ که صومعه زیبا با همین نام را در خودش دارد.

شاید در نگاه اول اینطور به نظرتان بیاید که تاتو تنها مکانی مذهبی و تاریخی بوده است؛ که دیدن آن خالی از لطف نیست. اما ما به شما میگوییم که صومعه تاتو نه تنها بنایی تاریخی و مذهبی، بلکه مکانی فرهنگی، اقتصادی و سیاسی بوده است. به طور مثال این صومعه در زمان های گذشته صومعه تاتو یکی از مهم ترین دانشگاه های قرون وسطایی در منطقه به شمار میرفت.

همچنین همانطور که در بالاتر اشاره کردیم صومعه تاتو از 3 کلیسا و البته بخش های دیگری تشکیل شده است؛ که هر کدام از این بخش ها به منظور خاصی مانند گردهمایی های سیاسی و اقتصادی مورد استفاده راهبان و کشیش ها قرار میگرفته است.

یکی از دلایل دیگری که دیدن صومعه تاتو را جذاب تر و مهیج تر میکند این است که برای رسیدن به آن سوار بر تله کابینی با نام "تاتو" میشوید. نام این تله کابین در رکوردهای کتاب گینش ثبت شده است؛ چراکه آن طولانی ترین تله کابین جهان است؛ که بدون توقف از مبدا به مقصد میرسد

تاریخچه صومعه تاتو

در سال های خیلی دور بر روی "فلات تاتو" معبدی بت پرستانه وجود داشت؛ که مردم در آن به عبادت و ستایش بت ها میپرداختند. در قرن چهارم میلادی و همزمان با به رسمیت شناخته شدن مسیحیت در ارمنستان، آن معبد خراب شد و کلیسایی ساده و کوچک به جای آن بنا شد.

با شروع قرن نهم میلادی تصمیم گرفته شد تا مقری برای اسقف اعظم این استان یعنی استان سیونیک ساخته شود. بنابراین پادشاه وقت "فیلیپ سیونیک" با حفظ کلیسای ساده قبلی شروع به ساخت کلیسایی بزرگتر و مجلل تر نمود. این دو کلیسا در کنار یکدیگر به مراکزی مهم برای تجمعات سیاسی، مذهبی، علمی و اقتصادی استان سیونیک تبدیل شدند. به همین خاطر است که برخی میگویند صومعه تاتو در قرن چهارم تاسیس شده است؛ در حالیکه برخی دیگر قرن نهم را زمان راه اندازی این صومعه میدانند.

اما با گذشت زمان این دو کلیسا دیگر پاسخگوی احتیاجات مسئولان مذهبی نبودند. بنابراین اسقف وقت استان سیونیک، تصمیم گرفت تا پادشاه آن زمان یعنی "شاهزاده آشوت" را برای اختصاص بودجه ای به منظور گسترش و توسعه دو کلیسای قدیمی متقاعد کند.

از آن زمان به بعد صومعه تاتو هر روز دستخوش تغییراتی میشد که

ناملایمت های تاریخی صومعه تاتو

صومعه تاتو در ارمنستان بارها و بارها مورد خرابی ها و ویرانی های انسانی و غیر انسانی قرار گرفت. ابتدا در سال 1044 میلادی نیروهای نظامی کشور همسایه در پی جنگ با ارمنستان به آن حمله کردند. در پی این حمله کلیسای مریم مقدس تا حدود زیادی تخریب شد.

اما داستان به همینجا ختم نشد؛ و در قرن 12 میلادی یکبار در اثر حمله حکومت سلجوقیان و بار دیگر در اثر زلزله صومعه تاتو ویران شد. جالب است بدانید که در اثر حمله حکومت سلجوقیان نه تنها بنای صومعه نابود شد، بلکه 10 هزار نسخه خطی و کتاب های ارزشمند که در آن نگهداری میشدند هم در آتش سوختند.

زخم های ناخوشایند صومعه تاتو تا سال ها دست نخورده بر جا بود تا آن که سرانجام در اواخر قرن سیزدهم اسقف وقت، اسقف استفان، دست به بازسازی ساختمان های صومعه تاتو زد؛ و اینبار صومعه جانی تازه گرفت.

با فرارسیدن دوران حکومت تیموریان، صومعه تاتو یکبار توسط تیمور لنگ و بار دیگر توسط شاهرخ فرزند تیمور لنگ مورد دست درازی و تاراج قرارگرفت. در قرن 17 و 18 میلادی صومعه تاتو برای بار دوم بازسازی شد؛ تا هم بناهای قدیمی ویران شده تعمیر شوند؛ و هم بناهای جدیدی به آن اضافه شوند.

روزهای خوش صومعه تاتو خیلی کوتاه بود؛ چراکه اینبار آقا محمد خان قاجار در قرن 18 میلادی آن را هدف حمله خود قرارداد.

تغییرات تاریخی صومعه تاتو

بنابر اطلاعات تاریخی میدانیم که در قرن 19 میلادی کشور روسیه یا همان شوروی سابق جز قدرت های برتر منطقه به حساب می آمد. در همین زمان سران این کشور تصمیم گرفتند تا برای ایجاد و حفظ امنیت صومعه تاتو آن را جز محدوده اسقف ایروان به حساب بیاورند.

در این میان و با گذشت زمان هر روز بر اهمیت و ارزش صومعه تاتو اضافه میشد. به طور مثال در سال 1921 میلادی یکی از مهم ترین کنگره های تاریخی ارمنستان در آن برگزار شد.

پس از آن، آخرین باری که ویرانی به سراغ صومعه آمد در سال 1931 میلادی و در پی زلزله ای در ارمنستان بود. خوشبختانه امروزه بخش های زیادی از آن خرابی ها بازسازی و تعمیر شده اند؛ و سالانه میلیون گردشگر از سراسر جهان به دیدن آن میروند.

معماری صومعه تاتو

در ابتدا میگوییم که صومعه تاتو از کلیساهایی با نام های سنت گریگوری روشنگر، سنت پل و پیتر و کلیسای سنت مری تشکیل شده است. اگر بخواهیم ترتیب زمانی ساخت آنها را به شما بگوییم ابتدا در قرن 9 میلادی سنت گریگوری روشنگر ساخته شد؛ و سال ها بعد در همان قرن کلیسای سنت پل و پیتر به مجموعه صومعه تاتو اضافه شد.

در قرن 10 میلادی آخرین کلیسا به نام کلیسای سنت مری به مجموع 2 کلیسای قبلی اضافه شد. به طور دقیق تر کلیسای سنت مری در سال 1089 میلادی ساخته شد.

قرن 14 میلادی برای صومعه تاتو زمان گسترش و تحول های اساسی به شمار میرود. چراکه سرانجام در این قرن پس از حملات مختلفی که به این بنا صورت گرفت دیوارهای دفاعی به دور آن ساخته شدند. همچنین ساختمان های مختلف با کاربرد اداری و مسکونی هم به آن اضافه شدند. در صومعه تاتو خانه ای میبیند که اسقف اعظم در آن سکونت میکرده؛ همچنین اتاق هایی برای استراحت راهبانان، آشپزخانه ای برای تهیه غذا، سالن غذاخوری برای خوردن غذا و یک نانوایی که برای پخت نان بوده است را میبینید.

در قرن هجدهم، مقبره گریگور تاتواتسی، آخرین قدیس کلیسای حواریون ارمنی نیز به صومعه تاتو اضافه شده؛ و در کنار دیوار غربی کلیسای سنت گریگور روشنگر جای گرفت. در انتهای قرن نوزدهم نیز مسئولان صومعه یک هشتی و برج ناقوس به ورودی غربی کلیسای سنت پل و پیتر افزودند.

در جنوب صومعه تاتو ستونی متحرک و پاندولی شکل به طول 8 متر قراردارد که گاوازان نام دارد. گاوازان در قرن 10 میلادی به صومعه تاتو اضافه شد. حرکت گاوازان در هنگام وقوع زلزله به دلیل خاصیت پاندولی شکل آن بسیار واضح بود؛ و همین وضوح حرکت باعث میشد تا مردم زودتر از وقوع زلزله آگاه شوند.

در قرن 17 میلادی در بیرون از صومعه تاتو "آسیاب دزیت هان" ساخته شد که از آن برای تهیه روغن از گیاهانی مانند کنجد، خردل، کتان و ... استفاده میکردند. آنها روغن به دست آمده را برای تهیه غذا در آشپزخانه مورد استفاده قرار میدادند. هرچند کاربرد این روغن به اینجا ختم نمیشد و از فروش مازاد آن به بهره اقتصادی چشمگیری میرسیدند.